Τα Βαλκάνια αποτελούν συνώνυμο της διάσπασης και της αντιπαράθεσης. Όλα τα νέα έθνη της περιοχής είχαν προκύψει, με τη συμπαράσταση μεγάλων δυνάμεων...
... της εποχής, από την κατάρρευση της Οθωμανικής ή της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Αποτέλεσμα: Δεν πρόλαβαν να αναπτύξουν δικές τους ελίτ, οι οποίες θα διέθεταν και την απαιτούμενη νομιμοποίηση.
Συνήθως το πολιτικό προσωπικό εμφανιζόταν από το πουθενά και προσπαθούσε να σταθεροποιήσει την παρουσία του με την υποστήριξη ξένων δυνάμεων. Υπό αυτό το πρίσμα οι Ρουμάνοι θεωρούνταν προκεχωρημένο φυλάκιο της Γαλλίας στην περιοχή, οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για την αγάπη της Μητέρας Ρωσίας, Έλληνες και Τούρκοι πλησίασαν τη Μεγάλη Βρετανία, Βόσνιοι και Κροάτες την Αυστρία.
Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου καμία άλλη περιοχή στην Ευρώπη δεν είχε τόσες πολλές συνοριακές γραμμές. Σύνορα ανάμεσα στον Νότο που παρέμενε στο ΝΑΤΟ και στον Βορρά που είχε ενταχθεί στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Ανάμεσα στην "αδέσμευτη" Γιουγκοσλαβία, την Ελλάδα που ανήκει στην ΕΕ και τις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες της πρώην ΚΟΜΕΚΟΝ. Ανάμεσα στη φιλορωσική Βουλγαρία και τη Ρουμανία του Τσαουσέσκου, που είχε αποστασιοποιηθεί από τη Σοβιετική Ένωση.
Κάποια εποχή η Αλβανία βρισκόταν μάλιστα υπό την επιρροή της μακρινής Κίνας, ώσπου έκρινε ότι ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ προδίδει την κληρονομιά του κομμουνισμού, οπότε αποφάσισε να αντιπαραταχθεί μόνη της εναντίον όλων. Οι έριδες ανάμεσα σε πολιτικούς προστάτες των νεοσύστατων βαλκανικών χωρών προκαλούσαν εντάσεις ή ακόμη και ένοπλες συγκρούσεις σε τοπικό επίπεδο.
Πιο απρόβλεπτη η περίοδος μετά τον Ψυχρό Πόλεμο
Αυτή η πολυδιάσπαση, που εμπόδιζε τη δημιουργία ενός εννιαίου οικονομικού χώρου στην περιοχή, απέβλεπε στην πολιτική νομιμοποίηση τοπικών ελίτ, που συνεχώς διαφιλονικούσαν μεταξύ τους.
Για να δούμε τί γίνεται στη σημερινή ΕΕ: Η αντιπαράθεση Αριστεράς-Δεξιάς, συντηρητικών και φιλελεύθερων δυνάμεων, έχει δώσει τη θέση της σε μία σύγκρουση γεωπολιτικών συντεταγμένων που ξεπερνά τα όρια του ευρωπαϊκού χώρου, με τις εθνικές ελίτ να αναζητούν ερίσματα σε μεγάλες δυνάμεις, όπως γινόταν τον 20ό αιώνα στα Βαλκάνια. Μόνο που σήμερα οι ισορροπίες είναι πιο ασταθείς και ευμετάβλητες.
Η αποστασιοποίηση των ΗΠΑ από την Ευρώπη άρχισε από τον Μπαράκ Ομπάμα, αλλά εξελίχθηκε σε ανοιχτή άρνηση από τον Ντόναλντ Τραμπ, γεγονός που ανάγκασε Γαλλία και Γερμανία να διεκδικήσουν μεγαλύτερη αυτονομία στον τομέα της άμυνας. Άλλες χώρες ωστόσο, όπως η Πολωνία, βασίζονται στις ΗΠΑ. Η επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου στη Βαρσοβία δεν ήταν παρά ένα είδος ανταμοιβής για τους Πολωνούς εθνολαϊκιστές.
Μεγαλύτερο ακόμη σοκ προκαλούν οι απροσχημάτιστες ερωτοτροπίες ευρωπαϊκών χωρών με την "αυτοκρατορία του Βλάντιμιρν Πούτιν". Από την Ιταλία μέχρι την Εσθονία εθνολαϊκιστικά και ακραία δεξιά κόμματα δοκιμάζουν τις αντοχές της ΕΕ επιδεικύοντας ασυνήθιστη όσμωση με τη Μόσχα. Από τη Βουλγαρία μέχρι τη Λετονία πρώην κομμουνιστές νοσταλγούν το παλαιό καθεστώς.
Κάποιοι αντιδρούν στις ευρωπαϊκές κυρώσεις μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, άλλοι ελπίζουν να ανταμειφθούν με φθηνό φυσικό αέριο ή νέα πυρηνικά εργοστάσια. Άλλοι πάλι, όπως η Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, ο Ματέο Σαλβίνι στην Ιταλία ή ο Βόλεν Σιντέροφ στη Βουλγαρία, έχουν λάβει απευθείας οικονομική ενίσχυση από τη Μόσχα.
Κοινός παρονομαστής όσων έχουν προσχωρήσει στο πελατολόγιο των μεγάλων δυνάμεων είναι ένας: υπολογίζουν στη στήριξη των δυνάμεων αυτών, προκειμένου να επιβληθούν σε ανταγωνιστές τους εντός της ΕΕ. Αυτό ακριβώς είχαν κάνει οι βαλκανικές χώρες για περισσότερο από έναν αιώνα.
Αγώνας κατά της "ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας"
Νέος πρωταγωνιστής στη διεθνή σκακιέρα είναι βέβαια η Κίνα. Εισέρχεται στον ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο, όχι μόνο με φθηνά εμπορεύματα που εξολοθρεύουν τοπικούς παραγωγούς, αλλά και με επιθετικές επενδύσεις που υλοποιούνται με κρατική υποστήριξη. Αποκορύφωμα της στρατηγικής αυτής είναι το φαραωνικών διαστάσεων σχέδιο για τον Νέο Δρόμο του Μεταξιού. Ματαίως προσπαθεί η ΕΕ να θέσει υπό έλεγχο την επέλαση του ασιατικού γίγαντα, καθώς φαίνεται πιο απόμακρη από ποτέ η ενότητα της Ευρώπης.
Πρόσφατα η Ιταλία αποφάσισε να προσχωρήσει στην πρωτοβουλία για τον Νέο Δρόμο του Μεταξιού, αγνοώντας σχετικές προειδοποιήσεις της Κομισιόν. Προηγουμένως η Ελλάδα είχε αποδεχθεί τις κινεζικές επενδύσεις, ενώ το παράδειγμα αυτό θέλουν να ακολουθήσουν και οι ανατολικοευρωπαϊκές χώρες. Πρόκειται απλώς για μία επίδειξη οικονομικού ρεαλισμού;
Ή μήπως κάποιοι Ευρωπαίοι πολιτικοί επιχειρούν να αναπληρώσουν την συνεχώς μειούμενη νομιμοποίησή τους, αναζητώντας ισχυρούς συμμάχους σε κάποιον ηρωϊκό αγώνα κατά της "ευρω-γραφειοκρατίας"; Παλαιότερα η Ευρώπη ήταν το κέντρο της παγκόσμιας ισχύος. Σήμερα έχει διασπαστεί από αντίπαλες δυνάμεις και αντιμαχόμενους προστάτες. Η ιστορία μας έχει διδάξει πού οδηγεί η βαλκανιοποίηση.
Ο Ιβάιλο Ντίτσεφ είναι ανθρωπολόγος από τη Βουλγαρία, επισκέπτης καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Ρέγκενσμπουργκ
