Αν νίκησαν οι Αθηναίοι τους Πέρσες στη Σαλαμίνα με 200 νεοναυπηγηθείσες τριήρεις, ήταν διότι επί τρία χρόνια πριν, η παραγωγή αργύρου στο Λαύριο είχε φθάσει στο απόγειο (750 τάλαντα κατ’ έτος). Κι αν έχασαν τον Πελοποννησιακό πόλεμο, είναι και διότι τα μεταλλεία είχαν σχεδόν κλείσει (75 τάλαντα κατ’ έτος). Βεβαίως, για...
... το θέμα που μας απασχολεί εδώ, ούτε η μεταλλευτική, ούτε η μεταλλουργία των Αθηναίων ήσαν πρωτότυπες. Έχουμε όμως κατά τον 5ο αι. και τον 4ο αι. μια άνθηση και μια συστηματοποίηση που ουδέποτε άλλοτε είχε παρατηρηθή.
- Άνετες στοές εξορύξεως.
- Δίδυμα φρέατα για την μηχανοποίηση της ανυψώσεως φορτίων.
- Οργανωμένη μαζική εκκαμίνευση και τήξη. Νέες τεχνικές εμπλουτισμού των μεταλλευμάτων,
- Μηχανοποίηση της κοπής νομισμάτων.
Είχαμε επίσης διάφορες μηχανικές βελτιώσεις όπως η εφεύρεση του τόρνου μετάλλων, ο οποίος ρητά αναφέρεται στη λίθινη επιγραφή της Ελευσίνας (4ος αι.). Μια επιγραφή η οποία μάλιστα συνιστά και λεπτομερέστατη τεχνική προδιαγραφή κατασκευής βιομηχανικών προϊόντων. Παρατηρούμε κι εδώ το νέο στοιχείο του ορθολογισμού το οποίο διακρίνει ολόκληρη την ελληνική αρχαία Τεχνολογία.
Εξ άλλου, οι έρευνες των τελευταίων ετών έδειξαν την τεράστια έκταση και ανάπτυξη της μεταλλουργίας στην Ελλάδα (π.χ. ακόμα και την εκτεταμένη σιδηροβιομηχανία της Ευβοίας, 8ος αι.), σ’ αντίθεση με την παλαιότερα κρατούσα αντίληψη ότι οι Έλληνες ήσαν μόνο καλοί χρήστες εξ Ανατολής εισαγομένων μετάλλων.
Στρατιωτική Τεχνική
Εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε ένα μόνιμο ιστορικό φαινόμενο (κι όχι σε μια «επανάληψη» της ιστορίας): Οι περισσότερες τεχνικές ανακαλύψεις γίνονται (ή, έστω, εφαρμόζονται ευρέως) απ’ αφορμή στρατιωτικές σκοπιμότητες. Αποφεύγοντας μια ηθικολογική προσέγγιση στο θέμα, θα λέγαμε πως ετούτο το αιώνιο φαινόμενο είναι εύλογο. Εδώ, το ψυχολογικό κίνητρο για την εφεύρεση είναι (δυστυχώς) έντονο, ενώ τα οικονομικά μέσα κι η τεχνική υποστήριξη απεριόριστα (εξουσία γαρ).
Έτσι, ο Θουκυδίδης μιλάει συχνότατα για παντοειδείς πολεμικές μηχανές, χωρίς όμως να είναι τεχνικώς σαφής. Με τη βοήθεια κι άλλων αρχαίων συγγραφέων, ας προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε μια συνοπτική σύνθεση της στρατιωτικής τεχνολογίας των αρχαίων Ελλήνων.
α) Χάρις στο κρατέρωμα (μπρούντζος, κράμα χαλκού και κασσιτέρου), οι ανθεκτικές ασπίδες κι οι περικνημίδες επιτρέπουν απ’ τον 7ο αι. μια σφιχτή παράταξη φάλαγγας που κινείται μαζικά (συχνά δε υπό τους ήχους των αυλών): Η τεχνολογία αναιρεί την αναγκαιότητα της προσωπικής γενναιότητας του μεμονωμένου ήρωα, και επιβάλλει την ομαδικότητα.
Για τις οχυρώσεις δεν θα γίνει εδώ λόγος (ανήκουν στην τεχνολογία της Οικοδομικής). Στο Διμηνιό της Θεσσαλίας βρίσκουμε οχυρώσεις νεολιθικές, ενώ οι Ασσύριοι δεν έπαυαν να αναπτύσσουν την τεχνική αυτή. Κι όμως, και σ’ αυτήν την τεχνολογία έχουμε μεταβολή απ’ τον 4ο αι.: Καθώς ο επιτιθέμενος θα διαθέτη τώρα σοβαρές πολιορκητικές μηχανές, η αρχιτεκτονική κι η αντοχή των τειχισμάτων αλλάζει.
β) Βεβαίως οι στρατιωτικές μηχανές (όπως κι ένα μεγάλο μέρος της αρχαίας τεχνολογίας καθώς είπαμε) είναι παλαιότερες των Ελλήνων. Οι Αιγύπτιοι εγνώριζαν τις κυλιόμενες πολιορκητικές κλίμακες, οι Καρχηδόνιοι τον πολιορκητικό κριό κι οι Πέρσες τις συσκευές εκτοξεύσεως πυροδοτικών βελών κατά των τειχών. Ο Ηρόδοτος περιγράφει πώς οι Πέρσες, εγκατεστημένοι στον Άρειο Πάγο, «όκως στυππείον περί τους οϊστούς περιθέντες άψειαν, ετόξευον ες το φράγμα».
Μόνον όμως μετά τον 5ο αι. όπου έγιναν οι μεγάλες μεταβολές, μαζί με τις μεταβολές στην οχυρωτική (η αντιστοιχία ήταν αναπόφευκτη), παρατηρούμε μια ταχύτατη τεχνολογική πρόοδο,
γ) Ακούστε πρώτα πώς ο Θουκυδίδης περιγράφει την κατά του Δηλίου επίθεση των Βοιωτών: «Κεραίαν μεγάλην δίχα πρίσαντες, εκοίλανον άπασαν και ξυνήρμοσαν άπασαν πάλιν ακριβώς ώσπερ αυλόν. Και επ’ άκραν λέβητά τε ήρτησαν αλύσεσι και ακροφύσιον από της κεραίας σιδηρούν ες αυτόν νεύον καθείτο, και εσεδιδήρωτο επί μέγα και του άλλου ξύλου. Προσήγσν δε εκ πολλού αμάξαις τω τείχει, και οπότε έίη εγγύς, φύσας μεγάλος εσθέντες ες το προς εαυτών άκρον της κεραίας εφύσων. Η δε πνοή ιούσα στεγανώς ες τον λέβητα (έχοντα άνθρακάς τε ημμένους και θείον και πίσσαν), φλόγα εποίει μεγάλην και ήψε του τείχους».
Το πρώτο φλογοβόλο της ιστορίας είχε νικήσει την αθηναϊκή φρουρά του Δηλίου
δ) Τώρα πια, ούτε ξύλινα μπορούσαν να είναι τα τείχη, αλλ’ ούτε και το πλησίασμα των εχθρών μπορούσαν να επιτρέπουν. Και γεννήθηκε η περιμετρική τάφρος. Διότι απ’ τον 4ο αι. γενικεύεται κι η χρήση των πολιορκητικών πύργων.
Να θυμίσουμε γι’ άλλη μια φορά, πως οι πύργοι αυτοί δεν ήσαν αποκλειστικά ελληνικό εφεύρημα. Κι οι Καρχηδόνιοι είχαν πύργους, ο Αννίβας τους χρησιμοποίησε κατά την αισχρή πολιορκία του Σελινούντος, το 409. Ακόμα κι ο Κύρος είχε πύργους κατά τον 6ο αι., και τους έσερνε με 16 βόδια.
Γι’ άλλη μια φορά όμως, οι Έλληνες Μηχανικοί πραγματοποιούν ένα τεχνικό άλμα
Οταν λ.χ. ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος (ο τύραννος των Συρακουσών) θα ετοιμασθή να εκστρατεύση κατά των Καρχηδονίων, θα φέρη στις Συρακούσες Μηχανικούς και τεχνίτες απ‘ την Ελλάδα κι απ’ την κάτω Ιταλία, ένα brain drain ανάλογο της NASA… Και θα προετοιμάση έναν μηχανικό εξοπλισμό τεράστιας κλίμακας και, το κυριότερο, αλληλοσυμπληρούμενον. Έτσι κατασκευάστηκαν οι κυλιόμενοι εξαώροφοι πύργοι – παραγγελία για το ύψος των τειχών της καρχηδονικής Μοτύης. Μέχρι «γέφυρες εν προβόλω» διέθεταν στην κορυφή τους αυτοί οι πύργοι, λέει ο Διόδωρος, προκειμένου να κυριεύωνται κατευθείαν οι στέγες των παρά τα τείχη οικοδομών!
Αργότερα, χάρις στον Πολύειδο, τον Θεσσαλό Μηχανικό του Φιλίππου, θα κατασκευασθούν κυλιόμενοι πύργοι ύψους 40 m. Σε λίγο, ο Διάφης (Μηχανικός του Αλεξάνδρου) θα φτιάξη κυλιόμενους πολιορκητικούς πύργους μέχρι 60 m ύψος (με 20 ορόφους). Ο Αθηναίος μας εξηγεί ότι φρόντιζαν να κρατάνε τις πρέπουσες αναλογίες ύψους πύργου και διαστάσεων των δομικών στοιχείων τους. Ο έλλογος σχεδιασμός είχε εισαχθή στην τεχνική.
ΠΑΡΜΕΝΙΩΝ
