Ο Πυθέας στα βρετανικά νησιά

Το γεωγραφικό σύστημα του Ερατοσθένη, που χρονολογείται από τον 3ο π.Χ. αιώνα, προσδίδει κύρος στις περιγραφές του Πυθέα, παρουσιάζοντας τη Θούλη ως το βορειότερο άκρο του γνωστού -τότε-  κόσμου

Μια φορά και έναν καιρό ζούσε ένας Έλληνας θαλασσοπόρος που ονειρευόταν να ταξιδέψει μέχρι τα πέρατα του κόσμου. Κάπως έτσι ξεκινάει η ιστορία του Πυθέα που μιλά για...

... μυθικά νησιά και ριψοκίνδυνους εξερευνητές και προκαλεί άλλοτε τον θαυμασμό και άλλοτε τη θυμηδία.

Το 330 π.Χ., ο παράτολμος Πυθέας ξεκινούσε ένα ριψοκίνδυνο ταξίδι πέρα από τη λεκάνη της Μεσογείου, διασχίζοντας τον Ατλαντικό Ωκεανό και φθάνοντας μέχρι το μυθικό νησί της Θούλης. Αυτή η «έσχατη γη», όπου ο ήλιος «έλαμπε» δια της απουσίας του μόλις δύο με τρεις ώρες την ημέρα, έμελλε να χρησιμεύσει για τη δημιουργία των μεγάλων γεωγραφικών συστημάτων της αρχαιότητας.

Η Θούλη ταυτίστηκε με την Ισλανδία, ή, κατ άλλους, με τα νησιά Σέτλαντ. Το ταξίδι, όμως. του Πυθέα για το οποίο δεν διαθέτουμε παρά μονάχα έμμεσες μαρτυρίες, αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό από πολλούς συγγραφείς. Σήμερα, κάποιοι ειδικοί το χαρακτηρίζουν «ένα ταξίδι στη φαντασία». Όπως και να έχουν όμως τα πράγματα ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης έχει την τιμή να θεωρείται ο πρώτος άνθρωπος που κατάφερε να τοποθετήσει επακριβώς στον χάρτη τη Βρετανία αλλά και να δώσει μία επιστημονική εξήγηση για το -μυστηριώδες και αλλόκοτο για τους αρχαίους- φαινόμενο της παλίρροιας.

Κάποιοι ιστορικοί φαντάζονται τον Έλληνα θαλασσοπόρο να ξεκινά επικεφαλής ενός στολίσκου αποτελουμένου από ανθεκτικές τριήρεις, συντροφιά με άλλους 200 ναυτικούς. Κάποιοι άλλοι τον βλέπουν να επιβιβάζεται σε κάποιο εμπορικό πλοίο και, αφήνοντας πίσω του τις Ηράκλειες Στήλες. να κατευθύνεται προς τη «μεγάλη βρετανική νήσο». Το εγχείρημα, πάντως, κρίνεται από όλους παράτολμο. ενώ η διαδρομή θεωρείται αβέβαιη και η διάρκεια της περιπέτειας ποικίλλει, ανάλογα με τις πηγές, από μερικούς μήνες έως αρκετά χρόνια.

Αν θελήσουμε να ακούσουμε την εκδοχή του Στράβωνα, μαθαίνουμε ότι ο Πυθέας, έχοντας διασχίσει τα ορμητικά νερά του Ατλαντικού Ωκεανού φθάνει κάποτε στη Βρετανία και. συνεχίζοντας το ταξίδι του με κατεύθυνση πάντα προς τον Βορρά, προσεγγίζει «το πιο βόρειο άκρο του κόσμου» την «έσχατη γη», το νησί, δηλαδή, της Θούλης. Οι κάτοικοί του «φτιάχνουν ένα ποτό με βάση το σιτάρι και το μέλι και αλωνίζουν πάντα το σιτάρι τους σε εσωτερικούς χώρους, μια που οι πολλές βροχές και η συχνή συννεφιά δεν τους επιτρέπουν να αλωνίσουν στην ύπαιθρο».

Σε αυτά τα μέρη, ο ήλιος ανατέλλει «πριν ακόμα καλά-καλά δύσει». Η νύχτα διαρκεί μόλις δύο με τρεις ώρες. Πιο βόρεια δε. προσθέτει ο Στράβωνας, απλώνεται «μία θάλασσα πηκτή», που αναγκάζει τον Πυθέα να ξεκινήσει το ταξίδι της επιστροφής, πραγματοποιώντας κάποιους ακόμα σταθμούς, πριν δέσει στο λιμάνι της πατρίδος.

Από όλα όμως τα μέρη που επισκέπτεται, εκείνο που έχει προκαλέσει τις περισσότερες συζητήσεις ανάμεσα στους σχολιαστές του. είναι το νησί της βουλής. Η περιγραφή του, οδήγησε κάποιους να το ταυτίσουν με την Ισλανδία, τη χώρα που κατέκτησαν οι Βίκινγκς τον 9ο μ.Χ. αιώνα. Σήμερα όμως. οι περισσότεροι ιστορικοί αναγνωρίζουν στην «έσχατη γη» του Πυθέα τα νησιά Σέτλαντ. Αν και δεν είναι πολλοί αυτοί που δέχονται το ταξίδι του ως πραγματικότητα.

Ο Στράβωνας και ο Πολύβιος, οι δύο σημαντικότερες πηγές πληροφοριών όσον αφορά την περιπέτεια του Πυθέα αντιμετωπίζουν τον Έλληνα εξερευνητή ως «αρχιψεύτη» και «επαγγελματία απατεώνα» αντίστοιχα «Ποιος θα πιστέψει», γράφει ο Πολύβιος, «ότι αυτός ο άνθρωπος, που δεν ήταν δα και ιδιαίτερα εύπορος, κατάφερε να διασχίσει τόσο μεγάλες αποστάσεις;». Ίσως αυτή η διόλου κολακευτική αντιμετώπιση να αποσκοπούσε στον κατευνασμό της Ρώμης. 0 στόλος της. άλλωστε, δεν κατάφερε ποτέ να επαναλάβει το κατόρθωμα -αληθινό ή όχι- του Πυθέα.

Κάποιοι άλλοι λόγιοι Έλληνες, πάντως. αναγνωρίζουν την αξία του ριψοκίνδυνου θαλασσοπόρου. Ο Ερατοσθένης. ο πρώτος βιβλιοθηκάριος της Αλεξάνδρειας, τοποθετεί το νησί της θούλης στο βορειότερο άκρο του γεωγραφικού του συστήματος Αλλά και ο αστρονόμος Ίππαρχος, όπως και ο Αρτεμίδωρος Εφέσιος, αποτίουν φόρο τιμής στον Πυθέα.

Οι σύγχρονοι κριτικοί πάντως, δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο να ήταν ο περίπλους του Πυθέα αποκύημα της φαντασίας του. Άν όχι στο σύνολό του. τουλάχιστον όσον αφορά το ταξίδι πέρα από τις ακτές της Βρετανίας. «Η περιγραφή που δίνει ο Πυθέας για τη Θούλη», τονίζει ο Πασκάλ Αρνό, μέλος του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου της Γαλλίας, «είναι σύμφωνη με τη συνήθη απεικόνιση των ορίων του κόσμου. όπου τα στοιχεία της φύσης μπερδεύονται προκαλώντας το χάος. απαγορεύοντας το πέρασμα στους κοινούς θνητούς». Ας μην ξεχνάμε, επίσης, τονίζουν κάποιοι ιστορικοί, ότι για τους αρχαίους Έλληνες μια «διήγηση σχετικά με έναν ωκεανό- είχε τη διπλή έννοια «ενός ταξιδιού στον κόσμο της φαντασίας».

Είτε έγινε όμως στον κόσμο της φαντασίας, είτε στον κόσμο της πραγματικότητας. το ταξίδι του Πυθέα προσέδωσε θρυλικές διαστάσεις στο βασίλειο της Θούλης και ενέπνευσε πολλούς διάσημους ποιητές. Από τον Βιργίλιο και την «ultima Thute» του, έως τον Γκαίτε, ο οποίος σε μία μπαλάντα χρωματισμένη από ρομαντικά μελαγχολικές νότες, αναπολεί τις τελευταίες στιγμές του βασιλιά της θούλης: «στη μέση της αίθουσας ενός κάστρου που βρεχόταν από τη θάλασσα». Στον βυθό μιας τέτοιας θάλασσας βρίσκεται ίσως κρυμμένη για πάντα η αλήθεια για το ταξίδι του πολυμήχανου Πυθέα.
ΠΑΡΜΕΝΙΩΝ